Okoliczności uzasadniające przeliczenie ustalonego kapitału początkowego

Kapitał początkowy jest składową podstawy emerytury ustalanej na tzw. nowych zasadach. Obliczany jest zawsze na dzień 1 stycznia 1999 r., niezależnie od daty złożenia wniosku w tej sprawie. Ponieważ kilkukrotnie już zmieniały się zasady ustalania wysokości kapitału początkowego, i to na korzyść ubezpieczonych, obliczony wcześniej kapitał podlega przeliczeniu na wniosek ubezpieczonego lub przy ustalaniu wysokości emerytury. Podstawę do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego mogą również stanowić nowe (brakujące wcześniej) dokumenty przedłożone w sprawie.

Podstawa nowej emerytury

Emerytura dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. z reguły ustalana jest na tzw. nowych zasadach. Wysokość takiej emerytury obliczana jest poprzez podzielenie podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.

Podstawę obliczenia emerytury natomiast stanowi kwota:

zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne,
zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz
środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS.

Kapitał początkowy jest zatem częścią składową nowej emerytury, co oznacza, że ma znaczny wpływ na jej wysokość. Warto o tym pamiętać, zwłaszcza że obliczona wartość emerytury, nie licząc ustawowych podwyżek (np. za sprawą corocznej waloryzacji), może obowiązywać do końca życia świadczeniobiorcy, a po jego śmierci być podstawą do naliczenia renty rodzinnej, należnej uprawnionym członkom rodziny.

Stan na 1 stycznia 1999 r.

Kapitał początkowy ustalany jest ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. (poza nielicznymi wskazanymi przez ustawodawcę wyjątkami), którzy przed dniem 1 stycznia 1999 r. opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek.

Niezależnie od daty wystąpienia z wnioskiem o obliczenie kapitału początkowego, jego wartość ustalana jest zawsze na dzień 1 stycznia 1999 r. Stanowi ją równowartość kwoty obliczonej zgodnie z art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat.

Następnie kapitał początkowy podlega waloryzacji rocznej i kwartalnej na zasadach określonych w art. 173 ust. 4-5a i 6a ustawy emerytalnej.

Kapitał początkowy ewidencjonowany jest na koncie ubezpieczonego.

Zmiana przepisów

Zasady ustalania kapitału początkowego wielokrotnie ulegały zmianie, w głównej mierze na korzyść ubezpieczonych (patrz ramka).

Każda taka zmiana stanowi podstawę do przeliczenia ustalonego wcześniej kapitału początkowego dla osoby, której ona dotyczy. Chodzi tu m.in. o ubezpieczonych, którzy przed 1 stycznia 1999 r.:

posiadali okres ubezpieczenia krótszy niż 1 rok kalendarzowy,
byli ubezpieczeni jedynie przez część miesięcy roku kalendarzowego przyjętego do ustalenia podstawy kapitału początkowego,
nie świadczyli pracy z powodu opieki nad dziećmi w wieku do lat 4,
studiowali i okres tych studiów przy ustalaniu kapitału początkowego został ograniczony do 1/3 okresów składkowych przypadających do 31 grudnia 1998 r.

Na wniosek

Wniosek o ponowne obliczenie kapitału początkowego można przesłać pocztą lub dostarczyć osobiście do placówki ZUS, która wydała decyzję o ustaleniu kapitału początkowego albo najbliższej jednostki organizacyjnej tej instytucji. Można w tym celu wykorzystać opracowany przez organ rentowy formularz EKP - Wniosek w sprawie kapitału początkowego, zaznaczając w zakresie wniosku, iż chodzi o ponowne ustalenie kapitału początkowego.

Formularz EKP dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Zasiłki i świadczenia.

Jeżeli ubezpieczony nie złoży wniosku o ponowne ustalenie kapitału początkowego, ZUS dokona jego przeliczenia, w zakresie, w jakim przysługuje ono ubezpieczonemu, z chwilą rozpatrywania jego wniosku o emeryturę przyznawaną na nowych zasadach lub o inne świadczenie, na wysokość którego ma wpływ kapitał. Przy obliczaniu wysokości tych świadczeń zostanie uwzględniony kapitał przeliczony zgodnie z obowiązującymi przepisami i w oparciu o wszystkie istotne dla sprawy dowody, w tym przedłożone dla celów ustalenia uprawnień do emerytury, a dotyczące okresu sprzed 1 stycznia 1999 r.

Jeśli natomiast ubezpieczony miałby już ustaloną wysokość emerytury na nowych zasadach, z uwzględnieniem kapitału, który obecnie kwalifikuje się do przeliczenia, ponowne ustalenie wysokości emerytury z uwzględnieniem przeliczonego kapitału początkowego następuje wyłącznie na jego wniosek.

Przykładowe zmiany zasad ustalania kapitału początkowego, stanowiące podstawę przeliczenia ustalonego wcześniej (przed tą zmianą) kapitału początkowego

» 1 lipca 2004 r.: zniesienie ograniczenia okresów nieskładkowych, o których mowa w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej, tj. okresów niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem, do 1/3 udowodnionych okresów składkowych (art. 174 ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej);

» 23 września 2011 r.:

-	likwidacja dolnej granicy okresu, z którego można wybrać podstawę wymiaru składek z 10 kolejnych lat kalendarzowych dla celów ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego (art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej),
-	wprowadzenie możliwości uwzględnienia każdego dnia ubezpieczenia, jeżeli jest to dla ubezpieczonego korzystniejsze (art. 174 ust. 9a ustawy emerytalnej);

» 1 października 2013 r.: obliczanie stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3 ustawy emerytalnej do przeciętnego wynagrodzenia w okresie danego roku odpowiedniego do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu społecznym, w przypadku gdy dana osoba pozostawała w tym ubezpieczeniu jedynie przez część miesięcy tego roku, np. z powodu przebywania na urlopie wychowawczym, podjęcia lub zakończenia zatrudnienia (art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej);

» 1 stycznia 2014 r.: zaliczenie okresu niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych do okresu składkowego, a nie jak wcześniej do okresu nieskładkowego (art. 174 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej);

» 1 maja 2015 r.:

-	zastosowanie do okresów związanych ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem, o których mowa w wymienionym wcześniej art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej, przelicznika odpowiedniego dla okresów składkowych, tj. po 1,3%, a nie jak dotychczas po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok takiego okresu, z uwzględnieniem pełnych miesięcy (art. 174 ust. 2a ustawy emerytalnej),
-	ograniczenie okresu nauki w szkole wyższej, jako okresu nieskładkowego przebytego przed dniem 1 stycznia 1999 r., do 1/3 okresów składkowych udowodnionych do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę, a nie jak wcześniej do dnia 31 grudnia 1998 r. (art. 185a ustawy emerytalnej).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.)