Ograniczenia podatkowe w firmach małżonków

Żaden przepis nie zabrania prowadzenia osobnych firm przez małżonków. Z uwagi jednak na powiązania rodzinne oraz ustrój panujący w małżeństwie, w podatku dochodowym od osób fizycznych ustawodawca wprowadził w odniesieniu do nich pewne ograniczenia.

Ryczałt ewidencjonowany

Możliwość opłacania ryczałtu ewidencjonowanego ma ściśle określony krąg podmiotów. Z tej formy opodatkowania nie mogą korzystać m.in. podatnicy podejmujący prowadzenie działalności w roku podatkowym po zmianie działalności wykonywanej:

samodzielnie na działalność prowadzoną w formie spółki z małżonkiem,
w formie spółki z małżonkiem na działalność prowadzoną samodzielnie przez jednego lub każdego z małżonków,
samodzielnie przez małżonka na działalność prowadzoną samodzielnie przez drugiego małżonka,

w sytuacji gdy małżonek lub małżonkowie przed zmianą opłacali z tytułu prowadzenia tej działalności podatek dochodowy według skali.

Kwartalne zaliczki

Ustawodawca dla niektórych przedsiębiorców będących osobami fizycznymi opodatkowanymi na zasadach ogólnych zarezerwował przywilej kwartalnego opłacania zaliczek na podatek dochodowy. Ten sposób regulowania zaliczek dotyczy przedsiębiorców, którzy posiadają status małego podatnika lub rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej w roku podatkowym.

Jednocześnie jednak podatnik rozpoczynający działalność gospodarczą nie może skorzystać z kwartalnych zaliczek, gdy w roku rozpoczęcia tej działalności, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, działalności gospodarczej w tym samym zakresie nie prowadził jego małżonek, jeśli między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa (przykład 1).

Wartość początkowa

Bardzo często w firmach małżonków funkcjonują zaliczone do środków trwałych i podlegające amortyzacji składniki należące do obojga. Sposób ustalania wartości początkowej środka trwałego, którego podatnik jest współwłaścicielem, wynika z art. 22g ust. 11 ustawy o pdof. Generalnie ustala się ją w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika. Jednak zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Wobec tego, jeżeli małżonkowie prowadzą odrębne działalności gospodarcze i korzystają w nich ze wspólnego składnika majątku, każdy z nich może dla celów amortyzacji przyjąć jego wartość początkową odpowiadającą tylko wykorzystywanej przez siebie części (przykład 2).

Z firmy jednego do firmy drugiego małżonka

Zdarza się, że jeden z małżonków przekazuje środek trwały ze swojej działalności do działalności drugiego z nich. W sytuacji gdy towarzyszy mu zmiana działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z nich, małżonek, który przejmie środek trwały, zobowiązany jest, zgodnie z art. 22g ust. 13 pkt 5 ustawy o pdof, do kontynuowania amortyzacji rozpoczętej przez poprzednika. Pociąga to za sobą konieczność ustalenia jego wartości początkowej w tej samej wysokości, stosowania tej samej metody amortyzacji oraz uwzględnienia dokonanych odpisów amortyzacyjnych (art. 22h ust. 3 ustawy o pdof) - przykład 3.

Przykład 1

Między małżonkami istnieje wspólność ustawowa. Mąż od maja 2006 r. prowadził działalność gospodarczą, którą zlikwidował w lipcu 2013 r. Żona, która nigdy wcześniej nie prowadziła własnej firmy, rozpoczęła działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych według skali podatkowej w kwietniu 2014 r. Z uwagi na uregulowania zawarte w art. 44 ust. 3g oraz art. 22k ust. 11 nie może w 2014 r. opłacać kwartalnych zaliczek na podatek dochodowy oraz skorzystać z jednorazowej amortyzacji.

Przykład 2

Małżonkowie (wspólność małżeńska) w odrębnych firmach wykorzystują będący ich wspólną własnością budynek o wartości 220.000 zł. Żona zajmuje 42% powierzchni ogólnej tego budynku, natomiast mąż - 58% tej powierzchni. Dla celów amortyzacji żona powinna przyjąć jako wartość początkową budynku 92.400 zł (220.000 zł × 42%), natomiast mąż - 127.600 zł.

Przykład 3

W sierpniu 2014 r. żona zlikwidowała działalność gospodarczą. W działalności tej wykorzystywała maszynę o wartości początkowej 43.250 zł, którą amortyzowała metodą liniową według stawki 18%. Na dzień likwidacji działalności wartość odpisów amortyzacyjnych od tej maszyny zaliczona do kosztów podatkowych wyniosła 12.575 zł.

W październiku 2014 r. rozpoczynając działalność gospodarczą w tym samym zakresie mąż przyjął tę maszynę na stan środków trwałych - jej wartość początkową ustalił na 43.250 zł, a kontynuując amortyzację metodą liniową będzie miał prawo obciążyć koszty amortyzacją o wartości 30.675 zł.

Przywilej amortyzacji jednorazowej

Przedsiębiorcy spełniający kryteria do uznania ich za podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność gospodarczą oraz tzw. mali podatnicy, oprócz możliwości opłacania kwartalnych zaliczek na podatek, mają również przywilej dokonywania jednorazowej amortyzacji na zasadach wskazanych w art. 22k ust. 8-13 ustawy o pdof. Jednak również w tym przypadku w odniesieniu do małżonków ustawodawca wprowadził zastrzeżenie, że amortyzacja ta nie ma zastosowania m.in. do podatnika rozpoczynającego prowadzenie działalności gospodarczej, jeśli w roku rozpoczęcia tej działalności, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, działalność taką prowadził małżonek tej osoby, jeżeli między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa (art. 22k ust. 11 ustawy o pdof) - przykład 1.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.)

Ustawa z dnia 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym… (Dz. U. nr 144, poz. 930 ze zm.)